Patroni z Ameryki Południowej (4). Chile

W czwartej części podróż do kraju Salasa i Zamorano.

Portugalski żeglarz na służbie hiszpańskiego króla – Ferdynand Magellan (Fernao de Magalhaes; Fernando de Magallanes, 1480-1521) znalazł się w nazwie klubu, podobnie jak Vélez Sarsfield, w sposób bardziej pośredni niż większość tutaj omawianych postaci. Na początku XX wieku pomiędzy Argentyną i Chile doszło do poważnych napięć na tle nieuregulowanych granic w Andach, Patagonii i na obszarze Ziemi Ognistej. Oba kraje rozpoczęły zbrojenia, zarówno na morzu, jak i na lądzie. Aby uniknąć wojny, skonfliktowane strony zgodziły się na negocjacje i arbitraż brytyjski. 28 maja 1902 roku Argentyna i Chile podpisały pakt, na mocy którego ta pierwsza uzyskała większą część Patagonii, zaś drudzy utrzymali w posiadaniu południową część wybrzeża Pacyfiku. Ponadto obie strony zgodziły się ograniczyć siły zbrojne (limit okrętów wojennych) oraz zadeklarowały, że przyszłe konflikty będą rozstrzygać drogą pokojową. Dwa lata później, w 1904 roku w Santiago, członkowie Atlético Club Escuela Normal szukali nowej nazwy dla swojej drużyny. Kierując się patriotycznymi pobudkami, dokonali wyboru, odwołując się do „Paktu 28 maja”, który pozostawił na stałe Cieśninę Magellana (odkrytą przez słynnego żeglarza w 1520 roku) na terytorium Chile. Tak narodził się Club Deportivo Magallanes, pierwszy mistrz kraju (1933) oraz pierwsza drużyna, która triumfowała w rozgrywkach ligowych trzy razy z rzędu (1933-35). Magallanes to czterokrotny mistrz Chile oraz triumfator krajowego pucharu z 2022 roku.

W drugiej połowie XVI wieku hiszpański żołnierz i poeta Alonso de Ercilla towarzyszył wicekrólowi Peru, Garcíi Hurtado de Mendozie, w podboju terenów leżących na obszarze dzisiejszego Chile. Doświadczenie Ercilli z wojen araukańskich, toczonych między Hiszpanami a Mapuczami (Araukanami), znalazło odzwierciedlenie w napisanym przez niego poemacie epickim, wzorowanym na „Iliadzie” Homera i „Eneidzie” Wergiliusza – „La Araucana”. Dzieło Ercilli, wydane w trzech częściach (1569, 1578, 1589), opowiadało o heroicznych walkach Mapuczów z Hiszpanami. Wyjątkowość epopei Ercilli na tle innych dzieł z tego okresu polega na tym, że Araukanie zostali przedstawieni nie jako barbarzyńcy, lecz jako odważni, bohaterscy i honorowi wojownicy. „La Araucana” z uwagi na sposób, w jaki opisano rdzennych mieszkańców Chile, ma duży wpływ na kulturę kraju, stanowiąc literacki mit narodowy. Głównymi bohaterami „La Araucany” byli konkwistador Pedro de Valdivia (żądny bogactw założyciel m.in. Santiago; pokonany i pojmany pod Tucapel, miał według legendy zginąć poprzez wlanie roztopionego złota do gardła, co miało być karą za jego chciwość) oraz wodzowie Mapuczów z Caupolicanem na czele – przywódcą Araukanów, słynącym z siły i odwagi, schwytanym przez Hiszpanów i straconym w 1558 roku. Innym wodzem Mapuczów był Lautaro (ok. 1534-1557). Pojmany jako dziecko przez Hiszpanów, został paziem Valdivii. Szybko nauczył się języka kastylijskiego, co pozwoliło mu jeszcze lepiej poznać i zrozumieć strategię walki wroga. W końcu Lautaro uciekł z hiszpańskiego obozu, a następnie kształcił Mapuczów w skutecznej walce – tworzył pierwsze oddziały kawalerii, a także stosował taktykę wojny partyzanckiej i zasadzek, co w konsekwencji doprowadziło do wielkiego zwycięstwa nad Valdivią pod Tucapel w 1553 roku. Lautaro zginął kilka lat później, podczas ataku hiszpańskich oddziałów Francisco de Villagry na obóz wodza pod Mataquito. Imieniem bohatera Chilijczyków nazwano kilka klubów piłkarskich, spośród których najbardziej znany jest ten założony w 1923 roku, w Buin – Club Social y Deportivo Lautaro. Największym sukcesem tej drużyny był awans w 2020 roku na drugi poziom rozgrywek w kraju (następnie cofnięty poprzez odjęcie sześciu punktów na koniec sezonu z uwagi na nieprawidłowości przy zakontraktowaniu dwóch piłkarzy).

Kolejnym wodzem Mapuczów opisanym przez Alonso de Ercillę, był Colocolo. Ten mądry i sprawiedliwy wódz miał cenić przede wszystkim rozwagę, strategię i dyplomację. Wszelkie historyczne wzmianki o nim powstały na długo po jego śmierci, stąd w wielu punktach mogą budzić wątpliwości, a jego postać jest przez to w dużym stopniu legendarna. Imię Colocolo w mitologii Mapuczów ma dwa znaczenia. W języku Araukanów (mapundungun) „colocolo” oznaczało dzikiego kota, zwierzę charakteryzujące się sprytem oraz zdolnością do przetrwania w trudnych warunkach. Juan Ignacio Molina, jezuita i przyrodnik pochodzący z obszaru dzisiejszego Chile, nazwał w 1782 roku, gatunek jednego z kotów, występujących u podnóża Andów – felis colocolo. Obecnie leopardus colocola, czyli ocelot pampasowy (zwany także kotem pampasowym lub „kolokolo”) to drapieżny ssak z rodziny kotów, który zamieszkuje znaczną część Ameryki Południowej, od zimnych terenów półpustynnych po Andy, do wysokości pięciu tysięcy metrów nad poziomem morza. Mitologia Mapuczów ma też drugą interpretację wspomnianego słowa. Zgodnie z nią „colocolo” („colo colo”) jest magicznym, szczuropodobnym stworzeniem. Colocolo miał się wykluwać z karłowatego koguciego jaja i przypominać w początkowym stadium węża lub jaszczurkę, a następnie przechodzić transformację w szczura. Wierzono, że podstępne zwierzę gnieździ się w pobliżu miejsca zamieszkania człowieka i pod osłoną nocy zakrada się do śpiących mieszkańców – żywi się ich śliną (wg jeszcze innych wersji – krwią) oraz liże używane przez nich naczynia, w efekcie czego miał stopniowo wyniszczać organizm domowników lub powodować gruźlicę. Chociaż postać wodza Colocolo nie jest tak udokumentowana jak Caupolicana czy Lautaro, to jest niezwykle ważna dla narodu chilijskiego jako jeden z symboli oporu przed Hiszpanami. Jego imieniem nazwano założony w Santiago w 1925 roku Club Social y Deportivo Colo-Colo. Ten najbardziej utytułowany klub w historii chilijskiej piłki został utworzony przez byłych zawodników Magallanes. Colo-Colo 34 razy zwyciężył w rozgrywkach ligowych oraz czternastokrotnie triumfował w krajowym pucharze. Jako jedyna chilijska drużyna wygrał najważniejsze klubowe rozgrywki na kontynencie południowoamerykańskim – Copa Libertadores w 1991 roku (0:0 i 3:0 w finale z paragwajską Olimpią). Colo-Colo również jako jedyny klub w kraju, nigdy nie zaznał spadku do niższej ligi, nieprzerwanie od 1933 roku występując w chilijskiej ekstraklasie. Popiersie wodza Mapuczów można zobaczyć na klubowym obiekcie – Estadio Monumental, a jego wizerunek znajduje się w klubowym herbie od 1950 roku. W 2020 roku dziennikarze hiszpańskiej „Marki” zorganizowali dla czytelników plebiscyt na najpiękniejsze klubowe godło na świecie. Herb Colo-Colo zajął wysokie, ósme miejsce.

O’Higgins Futbol Club powstał w 1954 roku jako Club Deportivo O’Higgins, w mieście Rancagua, w wyniku fuzji O’Higgins Braden i América de Rancagua. Drużyna swoją nazwę zawdzięcza Bernardo O’Higginsowi (1778-1842), chilijskiemu bohaterowi narodowemu, który był wojskowym, politykiem (pierwszym przywódcą Chile) i jednym z liderów walki o niepodległość. Bernardo był nieślubnym dzieckiem Ambrosio O’Higginsa, irlandzkiego oficera, a później gubernatora Chile i wicekróla Peru, który zmarł w 1801 roku (do tego momentu syn używał nazwiska matki – Riquelme). Po ataku Napoleona na Hiszpanię, pod koniec pierwszej dekady XIX wieku, w Chile rozpoczęła się walka o niepodległość, a O’Higgins odgrywał w niej ogromną rolę. W 1814 roku armia O’Higginsa przegrała z Hiszpanami pod Rancaguą, a sam przywódca zbiegł za granicę. Tam wraz z argentyńskim generałem, José de San Martínem, planował triumfalny powrót. W 1817 roku siły chilijsko-argentyńskie pokonały Hiszpanów pod Chacabuco, a rok później pod Maipu. W lutym 1818 roku Chile ogłosiło niepodległość, a O’Higgins został przywódcą nowego państwa. W ciągu kilku lat przeprowadził reformy administracyjne, wojskowe (stworzył marynarkę wojenną), poprawił sytuację chłopów i ograniczył rolę arystokracji. To w konsekwencji spowodowało niezadowolenie dotychczasowych elit. O’Higgins zmuszony został do oddania władzy i wygnania w 1823 roku. Osiadł w Peru i przebywał tam aż do śmierci. Piłkarski O’Higgins to triumfator rozgrywek ligowych w 2013 r. Szczególną więź (wizyty działaczy, wymiany koszulek) O’Higgins FC łączy ze Sligo Rovers, co stanowi pomost między synem i ojcem (z hrabstwa Sligo pochodził Ambrosio O’Higgins).

W „wojnie o Pacyfik” („wojnie o saletrę”) pomiędzy Chile oraz koalicją Boliwii i Peru walczył generał José Velásquez Bórquez (1833-1897) – m.in. dowódca pułku chilijskiej artylerii podczas bombardowania Antofagasty oraz uczestnik bitew pod Dolores, Tacną i Aricą. Velásquez w późniejszych latach był m.in. ministrem wojny w czasie rządów prezydenta José Manuela Balmacedy. W 1891 roku, w Chile wybuchła wojna domowa między zwolennikami rządzącego Balmacedy oraz kongresem, którego uprawnienia chciał ograniczyć prezydent. W armii doszło do rozłamu. Wojska lądowe poparły Balmacedę, zaś marynarka wojenna, z admirałem Jorge Monttem na czele, kongres. Velásquez poparł siły rządowe. Wojna domowa zakończyła się klęską Balmacedy (popełnił samobójstwo w ambasadzie Argentyny) i zwycięstwem Montta, który został kolejnym prezydentem. Generał Velásquez, uwięziony po wojnie, został zwolniony rok później w wyniku amnestii Montta. Jego imię nosi założony w 1908 roku w San Vicente de Tagua Tagua (miejsce śmierci) Club Deportivo General Velásquez, występujący na niższych szczeblach rozgrywek.

Kolejnym Chilijczykiem związanym z „wojną o saletrę” jest admirał Arturo Fernández Vial (1858-1931). Chociaż to nie w związku z zasługami na polu bitwy, jeszcze za swojego życia stał się patronem klubu piłkarskiego. Fernández Vial walczył w trakcie wspomnianego konfliktu zbrojnego m.in. w słynnej bitwie morskiej pod Iquique (1879) na zatopionej przez Peruwiańczyków „Esmeraldzie”. W 1903 roku w Valparaíso rozpoczęły się strajki pracowników portowych i kolejarzy. W mieście doszło do zamieszek, które doprowadziły nawet do wprowadzenia godziny policyjnej. Prezydent Chile, Germán Riesco, do zaprowadzenia porządku wyznaczył Fernándeza Viala. Ten jednak, ignorując rozkazy, wstawił się za strajkującymi przed sądem i uspokoił sytuację bez przelania choćby kropli krwi. Postawa admirała wzbudziła tak wielki szacunek, że założony przez pracowników kolei w 1897 roku w Concepción Club Deportivo Ferroviario Internacional, zmienił nazwę na Club Deportivo Ferroviario Almirante Arturo Fernández Vial. Klub ten nie osiągnął znaczących sukcesów, ale ma za sobą występy na najwyższym poziomie rozgrywkowym w kraju. Piłkarzem Fernández Vial był u schyłku kariery król strzelców mundialu w 1978 roku Mario Kempes.

Łukasz Wierzbowski